Opis i dzieje kościoła odpustowego
Położenie
Świątynia usytuowana została na niewielkim wzniesieniu blisko 2 km na południowy wschód od centrum Bralina. Stojąc przy kościele, można podziwiać rozległy widok na pola uprawne, łąki, kępy krzewów i skupiska drzew. Uroku temu miejscu dodają polne drogi, które wiodą do świątyni. Do dziś – mimo upływu kilku wieków – Pólko zachowało swój niepowtarzalny charakter kościoła pielgrzymkowego i odpustowego.
Powszechna nazwa „Pólko”
Miejsce, w którym nieopodal Bralina znajduje się kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, od niepamiętnych czasów nazywano „Pólkiem” lub „kościół Na Pólku”. W publikacjach niemieckich pojawia się określenie, które stanowi kalkę językową – „die Feldkirche bei Bralin”. W dawnych aktach urzędowych i opracowaniach nosił on nazwę „kościoła odpustowego” i „kaplicy publicznej”.
Pierwotna świątynia
W czasie reformacji, w roku 1560, bracia Jan i Bernard von Maltzan – właściciele Sycowa i Bralina – w myśl zasady „cuius regio, eius religio” („czyja władza, tego religia”) przekazali pierwotny kościół pólkowski luteranom. W 1592 r., kiedy dobra bralińskie wziął w posiadanie burgrabia Abraham von Dohna, zostały one przywrócone katolikom. Ale dopiero w grudniu 1598 r. odbyło się na Pólku pierwsze po 38 latach nabożeństwo katolickie.
W styczniu 1615 roku kolejny właściciel Bralina, Karol von Dohna, przeznaczył na pólkowski kościół 50 florenów węgierskich. Nie znamy jednak architektury tej pierwszej świątyni na Pólku, ponieważ z tamtych czasów nie zachowały się żadne przekazy.
Obecny kościół
Dopiero w roku 1711 – z uwagi na stale rosnącą liczbę pielgrzymów – wybudowano obecną drewnianą świątynię pod wezwaniem Narodzenia NMP, którą powszechnie określa się mianem „perły kościelnej architektury drewnianej”. Jej fundatorem był Stanisław Drabik z Rychtala. Fundusze na budowę przekazywali z pewnością parafianie, a także mieszkańcy okolicznych miejscowości.
Okupacja - plany zniszczenia
W pobliżu Pólka, w 1943 roku niemcy usytuowali stację radarową, jedną z największych w Polsce. Miał to być powód do podjęcia decyzji o spaleniu kościoła. Ówczesny zarządca parafii Bralin i Kępno, ks. Antoni Menzel natychmiast podjął stosowne działania, interweniując ponoć listownie w Amt für Kultur- und Denkmalschutz. Na Pólko przybyła liczna grupa niemieckich oficerów, by dokonać wizji lokalnej. Ostatecznie hitlerowcy uznali, że kościół nie zostanie zniszczony.
Architektura obiektu
Kościół Na Pólku zbudowany został na planie krzyża greckiego o ramionach nieznacznie zwężających się na zewnątrz. Na ich osiach z czterech stron świata znajdują się wejścia, a otwory okienne – poza częścią zachodnią, gdzie usytuowano emporę organową i chór wsparty na 10 profilowanych słupach – rozmieszczono symetrycznie. Wielkość wnętrza tego drewnianego kościoła prezentuje się imponująco. Pólko ma bowiem 592 m2 i podobno może pomieścić 2 tys. ludzi. Jego wnętrze jest jednoprzestrzenne, z częścią centralną wyższą.
Ściany wewnętrzne świątyni pokrywa temperowa polichromia architektoniczna wzorowana na miedziorytach z mszału weneckiego z 1638 r., Uzupełnienie polichromii stanowi malowidło plafonowe o wymiarach 5,60 x 6 m, usytuowane nad ołtarzem głównym w centralnej partii sklepienia kolebkowego, na wysokości blisko 10 m. Przedstawia ono Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny.
Dachy kościoła kryte są gontami. W partii centralnej usytuowana jest ośmioboczna wieża z sygnaturką, zwieńczona cebulastym hełmem krytym blachą miedzianą. W zwieńczeniu widnieje gałka z krzyżem łacińskim. Wewnątrz wieży znajdowały się niegdyś dwa dzwony. Dzisiaj zostały one czasowo umieszczone w części pokutnej kościoła.
Od strony zachodniej, po lewej stronie wejścia do kościoła, znajduje się przystań dla księży. Z kolei po prawej stronie mieszczą się księgarenka oraz przystań dla pielgrzymów.
Od wschodu oraz częściowo od północy i południa Pólko otaczają podcienia. Ludowa tradycja nazywa je również sobotami, gdyż w dawnych czasach licznie przybywający pątnicy często przychodzili do świątyni już w przededniu uroczystości kościelnych, tym dniem była najczęściej sobota. Tu zgromadzeni znajdowali schronienie przed wiatrem, deszczem czy chłodem. W sobotnie wieczory odprawiano wówczas nieszpory – tzw. pierwsze nieszpory, którymi Kościół rozpoczyna obchód danej uroczystości.
W narożnikach „sobót” umieszczone są dwie niewielkie czworoboczne kaplice o konstrukcji zrębowej. W pierwszej widnieje barokowo-ludowy ołtarzyk z obrazem Matki Bożej Szkaplerznej, w drugiej – ołtarzyk ku czci św. Antoniego.
Wyposażenie kościoła
Na skrzyżowaniu naw ustawiony jest centralnie ołtarz główny. Powstał prawdopodobnie w XVII lub na początku XVIII w. Jest to ołtarz drewniany, polichromowany, dwustronny. W nim usytuowany jest obraz Maryi Niepokalanie Poczętej z Dzieciątkiem. Z drugiej strony znajdował się obraz św. Jadwigi zapewne z ok. połowy XIX wieku, skradziono go w 1974 r. Ołtarz otacza balustrada założona na planie prostokąta. W jej narożach na cokołach ustawiono uskrzydlone postacie aniołów.
W ramionach kościoła umieszczone zostały trzy ołtarze boczne. Od strony południowej usytuowano XVIII-wieczny barokowy ołtarz przyścienny, w którym znajduje się obraz św. Józefa z I połowy XIX w. W kalendarzu nabożeństw wpisana jest dawna pielgrzymka mężczyzn do Sanktuarium w uroczystość św. Józefa oraz we wspomnienie św. Józefa Robotnika.
Niezwykłej rangi artystycznej, m.in. dzięki bogatej dekoracji okuciowej, jest późnorenesansowy ołtarz przyścienny z początku XVII w. (ok. 1630 r.), usytuowany w północnym ramieniu kościoła. W jego centrum znajduje się obraz ukrzyżowanego Chrystusa. Ołtarz określany jest jako „kwiat śląskiego renesansu”.
Ostatni, ołtarz boczny stoi we wschodnim ramieniu. Jest to dzieło klasycystyczne z pierwszej połowy XIX w. o cechach ludowych, z rzeźbą Chrystusa u słupa.
Wnętrze pólkowskiej świątyni zdobią również stacje Drogi Krzyżowej. Są to obrazy późnobarokowe z ok. 1790 r., ze scenami rozgrywającymi się na tle pejzażu. Od końca XVIII wieku wierni odprawiają Pólkowską Drogę Krzyżową.
Klasycystyczna ambona koszowa z początku XIX w. bardzo bogato zdobiona, usytuowana jest między zachodnim ramieniem kościoła a wejściem do zakrystii.
Z początku XIX w. pochodzą trzy klasycystyczne konfesjonały, zdobione snycerskimi rozetami i liśćmi akantu.
Opracowano na podstawie publikacji: Jacek Kuropka, Sanktuarium Matki Bożej Pólkowskiej. Historia i współczesność, Bralin 2010
